Günümüz şartlarında anne babaların büyük bir kısmı, az ya da çok maddi sıkıntı yaşamakta. Bu sıkıntılar gelir düşüklüğü ve yaşam pahalılığından kaynaklanabildiği gibi yeterli olabilecek gelirin uygun şekilde yönetimini yapamamaktan da kaynaklanabilir. Anne babalar bu sıkıntılarla baş etmeye çabalarken diğer yandan çocuklar da neler olduğunu anlamaya ‘para’ denen şeyin ne olduğunu, neden böylesine önemli olduğunu öğrenmeye çabalarlar.
İşte tam bu noktada çocuklarımıza destek olmalı onların ‘para’ kavramını öğrenmesine yardımcı olmalıyız. Para, kredi kartları, kredi ödemeleri, taksitli alışverişler, banka hesapları, faizler… Bir an bunları çocuklara açıklamak çok zor gelse de bunlar ufak ve eğlenceli adımlarla yapılabilir.
Çocuklar, sayı saymayı öğrendiği ve sosyal becerilerinin gelişmeye başladığı 3 yaş itibari ile birer finansçı olma yolundadırlar. İlk olarak bozuk paraları tanıma, boyutlarından faydalanılarak öğretilebilir. Bununla ilgili eğlenceli oyunlar planlayabilirsiniz. 3-5 yaşlarındaki çocuklar için isteklerinin gerçekleşmesi için beklemek çok zordur. Paraları tanırken diğer yandan da istediği bir şeyi satın almak için ‘bekleme’ ve ‘para biriktirme’ becerilerini geliştirmek gerekir. Bunun için biraz sabırlı olmanızda fayda var. Para biriktirme ve istediği şeyi almak için beklemeyi öğretmenin en uygun yolları kumbara oluşturmak ve biriktirilecek miktarla ilgili hedefler koymaktır. Eğer kumbara olarak içi görünen kavanozlar kullanırsanız bu teşvik edici olabilir. Hatta 2 ya da 3 ayrı kavanoz hazırlayarak birinde günlük ufak harcamaları, diğerinde daha uzun vadeli hedefler için biriktirilecek parayı ve hatta diğerinde yardımlar ya da acil ihtiyaçlar için biriktirilecek parayı saklayabilirsiniz. Bunu yaparken her kavanoza konan para miktarını ayarlamak için çocuğunuzun tercih yapmasını sağlayın. Hedefler belirlerken ise, örneğin istenilen bir oyuncak, bunun için çocuğun 1-2 aydan fazla para biriktirmesini beklemeyin. Bu, ilgisini kaybetmesine ve hayal kırıklığı yaşamasına neden olabilir.
Okul çağıyla birlikte, hem okuma-yazma becerileri gelişecek hem de paraları artık daha iyi tanıyacaktır. Artık para biriktirme becerisinin yanı sıra bu parayı nasıl harcayacağı ile ilgili bir sorumluluk da geliştirebilir. Bazı anne babalar çocuğuyla para konularını konuşmak istemez, çocuğunun hiçbir eksiğinin kalmamasını, her şeyin en iyisine sahip olmasını, yaşıtlarının sahip olduklarını kıskanmamasını isterler. Böylece çocuğun her isteği aile bütçesi zorlanarak da olsa, ve bu hissettirilmeden, yerine getirilir. Bazı anne babalar ise çocuğun yokluğa alışması, alınanların kıymetini bilmesini isterler. Böylece zaman zaman ‘paramız yok’ gibi ifadeler kullanırlar. Bunlardan ziyade ilk olarak çocuğa ‘istek’ ile ‘ihtiyaç’ arasındaki fark öğretilmeli. Yine bu beceriyi geliştirirken eğlenceli oyunlar oynayabilirsiniz. Örneğin evde marketçilik oynayabilir ya da gerçekten market alışverişine çıkabilirsiniz. Alışveriş sırasında sizin ürünleri nasıl seçtiğinizi anlamasını sağlayın. Örneğin neden A marka sütü değil de B markayı aldığınızı, aralarındaki fiyat farklarını birlikte değerlendirin. Ayrıca çocuğunuza parayı harcarken ürünler arasında seçim yapma şansı vermek de hem çok eğlenceli hem de faydalı olacaktır. Çocuğunuzun eline 5TL gibi az miktar bir para verin ve örneğin; ‘bu para ile hangi meyveyi almayı tercih edersin?’ deyin. Tercihini değerlendirin, nasıl bu tercihi yaptığını sorun ve kararı kendi vermesine dikkat edin. Bu alışverişler sırasında alınanları ihtiyaçlar ve istekler olarak ayırın ilk olarak ihtiyaçları almaya ve bunların bütçelerini dengelemeye özen gösterin.
10’lu yaşlara gelindiğinde ise para biriktirme hedeflerini kısa vadeden uzun vadeye çekmeye başlayabilirsiniz. Düzenli bir harçlıkları olması faydalı olacaktır. Hatta birlikte bir banka hesabı açabilir ve gelecek için yatırım yapmakla ilgili konuşabilirsiniz. Ancak, ergenlik dönemlerine doğru çocuklar çok para biriktirme yanlısı olmayabilirler. Eline geçen parayı hemen isteklerini elde etmek için kullanmak isterler ve bu dönemde istekler gerçekten çoktur! Bu durumda ise parayı harcarken tercihler yaptığı hatırlatılmalı ve bu sorumluluk çocuğa verilmelidir.
Tüm bunları uygular ve çocuğumuza ‘para’yı anlatmaya çalışırken kaçırılmaması gereken en önemli nokta ise, paranın ihtiyaç ve isteklerimize ulaşmada sadece bir araç olduğudur.
Para; tek başına mutluluğu getirmeyecektir.
Para; etrafımızdaki kişileri etkilememizi sağlamayacaktır.
Para; özgüveni, başarıyı, sevilmeyi ve değerli olmayı garanti etmeyecektir.
Uzm.Psk. Lale TUNCEL
Klinik Psikolog-Psikoterapist